زمانی که یک شرکت شرایط مناسبی را نداشته باشد و یا شرکت هایی که بخشی از سرمایه شان به دلیل زیان های وارد شده بر شرکت , از دست داده اند و یا شرکت هایی که سود دهی دارند , عمل کاهش سرمایه صورت می گیرد . در نتیجه اگر بعد از وقوع این اتفاقات سودی در شرکت حاصل شود , سهامداران می توانند با اعمال کاهش سرمایه , سود موجود را میان خود تقسیم کنند .
در قوانین مربوط به شرکت های تعاونی که در سال 1350 تصویب شده است و همچنین قانون تصویب شده در سال 1370 در مورد کاهش سرمایه , قوانینی به تصریح وضع نشده است . با این وجود در بند 34 قانون تصویب شده در سال 1370, این موضوع ذکر گردیده است که کاهش سرمایه باید در چهارچوب قانونی صورت گیرد .
کاهش سرمایه برای شرکت های تعاونی در صورت وجود موارد ذکر شده در زیر صورت می گیرد :
1- در صورت زیاد بودن سرمایه شرکت تعاونی : اگر سرمایه شرکت تعاونی با فعالیتش متناسب نباشد , در این صورت شرکت می تواند بخشی از سرمایه را بین سهامداران تقسیم کند و به این صورت سرمایه شرکت را کاهش دهد .
2- در صورتی که به شرکت تعاونی زیان و ضرر وارد شود : اگر شرکت تعاونی حدود نیمی از سرمایه خود را به علت وجود زیان و ضرر از دست بدهد , در این صورت هیئت مدیره می تواند برای کاهش سرمایه اقدام کند .
3- خروج اعضا : در صورتی که اعضا برای خروج از شرکت اقدام کنند , نمی توان آنها را منع کرد . و در این صورت شرکت باید مطابق با اساسنامه , کلیه حقوق شخص را پرداخت نماید .
4- کاهش سرمایه به وسیله اعضا : در این بخش اعضای شرکت تعاونی می توانند درخواست نامه را به شرکت تعاونی مبنی بر کاهش تعداد سهام شان , ارائه دهند . در این صورت شرکت تعاونی وظیفه دارد تا برای بازپرداخت بهای سهام مطابق با اساسنامه اقدام کند .
5- کاهش مبلغ اسمی سهام : در این روش بدون تغییر در تعداد سهام شرکت و بدون کاهش مبلغ اسمی سهام , سرمایه شرکت کاهش پیدا می کند .
6- کاهش تعداد سهام های شرکت تعاونی : در این بخش , شرکت تعاونی به جای آنکه مبلغ اسمی سهام را کاهش دهد , تعداد سهام را کاهش می دهد . که در این حالت تعداد سهام ها بدون اینکه در مبلغ شان تغییری پیدا کنند , نصف می شوند و در نتیجه سرمایه شرکت هم کاهش پیدا می کند .
در چه مواردی کاهش سرمایه جایز نمی باشد ؟
لازم به ذکر است که کاهش سرمایه در صورتی که باعث شود تا به طلب کاران شرکت خسارتی وارد شود , صحیح نمی باشد . به این دلیل که سرمایه موجود در شرکت , ضمانتی برای تعهدات شرکت می باشد و در صورتی که شرکت طلبکارانی داشته باشد , آنها می توانند طلب شان را از سرمایه شرکت برداشت کنند .
در نتیجه شرکتی که نتواند به تعهداتش عمل کند , عمل کاهش سرمایه را نیز نمی تواند انجام دهد . زیرا در صورت کاهش سرمایه قسمتی از سرمایه موجود به صاحبان سهام مسترد می شود و بدین گونه قسمتی از طلب بستانکاران شرکت لاوصول باقی می ماند .
در نهایت این گونه کاهش سرمایه از نظر قانون حاکم بر جهوری اسلامی ایران , متقلبانه تلقی می شود و جایز نمی باشد و در صورتی که شرکت ورشکسته شود , مبالغ مسترد شده توسط قانون قابل برگشت می باشد . نهایتا مدیران شرکت نیز به علت کلاهبرداری مورد تعقیب قرار می گیرند .